Architektura

Piękno krynickiej architektury

Od początków istnienia Krynicy-Zdroju jako uzdrowiska budowle, które powstawały, były związane zarówno z lecznictwem jak i wypoczynkiem. Pierwszym obiektem, który spełniał funkcje lecznicze były zbudowane w 1804 roku drewniane łazienki mineralne. Obok nich  w kilka lat później zbudowano w formie altany pawilon nad Zdrojem Głównym.

Styl tego obiektu nawiązywał do modnych wówczas wzorów budownictwa chińskiego. Tą pierwszą miniaturową pijalnię przeniesiono w 1863 roku do Parku Słotwińskiego. Prawdziwy rozkwit przeżywa Krynica-Zdrój w drugiej połowie XIXw. dzięki rosnącej wśród arystokracji, polityków i artystów mody na leczenie w Krajowych Zakładach Kąpielowych. Na kształt architektury, która powstała w tym okresie, decydujące znaczenia miała decyzja prof. Józefa Dietla o wycięciu drzew wokół źródeł i utworzeniu deptaku. Pozyskane w ten sposób drewno wykorzystano do budowania willi oraz krytego Deptaku Szwajcarskiego. Pensjonaty, które wówczas powstały budowano na podmurówce, a ich charakterystycznym elementem były bogato dekorowane drewniane ganki. Pod względem stylu powstałe wówczas wille można podzielić na dwie grupy: zakopiańską - połączenie secesji ze sztuką ludową oraz szwajcarską lub norweską, w której charakterystyczne są liczne balkoniki, misternie zdobione balustradki, oraz nadwieszone łuki i kratownice. Z tego okresu do czasów współczesnych zachował się cały ciąg willi, usytuowanych wzdłuż potoku Kryniczanki przy bulwarach Dietla. Najbardziej znane to: Węgierska Korona, Biała Róża, Pod Białym Orłem, Witoldówka, Wisła, Pod Zieloną Górką. Obecnie pięknie odrestaurowane i pomalowane w charakterystycznej ostrej kolorystyce, są niewątpliwie jednym z piękniejszych elementów centrum Krynicy-Zdroju.

Pierwszym projektantem pragnącym nadać krynickiej architekturze europejskiej elegancji i rozmachu był inż. Feliks Księżarski. Projekty jego autorstwa, które powstały w  latach 1863-1870 zawierały motywy z zakładu kąpielowego w Franzesbadzie. Najbardziej znanym jego dziełem są Stare Łazienki Mineralne z trzema charakterystycznymi wieżyczkami i zegarem, który sprowadzono do Krynicy-Zdroju aż z Pragi. W 1866 roku obiekt ten był jednym z najnowocześniejszych obiektów tego typu w Europie. Innym jego dziełem jest Kaplica na Dietlówce (1863),  w której odnaleźć można motywy zaczerpnięte z budownictwa cerkiewnego (charakterystyczna kopułka poryta gontem). Jedynym jego projektem, który nie przetrwał do czasów współczesnych była wielokrotnie prezentowana na archiwalnych  zdjęciach  Stara   Pijalnia.

Drugim znanym krynickim architektem był twórca Starego Domu Zdrojowego (1889), Kościoła p.W. Wniebowzięcia N.M.P. (1888-1892) i Zakładu Hydropatycznego inż  Jan Zawiejski. Stary Dom Zdrojowy zwany również Dworcem Zdrojowym  projektował on wspólnie z Julianem Niedzielskim. Obiekt ten wybudowany w stylu neorenesansowym zachwyca stylowymi wnętrzami zwłaszcza Salą Balową. Odrodzenie państwa polskiego w 1918 r. kończy okres budownictwa drewnianego, a jego miejsce zajmują monumentalne murowane obiekty typu hotelowo - zdrojowiskowego. Najbardziej charakterystyczne przykłady tego budownictwa to Nowe Łazienki Mineralne (1929 -proj. W.Klimczoka), Lwigród (1929), Patria (wzniesiona z funduszy Jana Kiepury w 1938r wg proj. B.Pniweskiego) oraz Nowy Dom Zdrojowy (1939-proj. W.Minkiewicza). Jedynym niezwykle ciekawym wyjątkiem jest nawiązująca w swojej architekturze do tradycji marynistycznych pijalnia Jana i Józefa (1929). Budownictwo powojenne to głównie olbrzymie resortowe domy sanatoryjno-wczasowe. Wśród nich najbardziej znane są: Panorama, Continental, Leśnik-Drzewiarz, Damis, Pegaz. Niewątpliwie jednak główną inwestycją tego okresu było wybudowanie największej w Europie przeszklonej pijalni wód mineralnych z ogrodem zimowym, kompleksem handlowym, częścią wystawową oraz salą widowiskową.

Barbara Rucka

Stare Łazienki Mineralne   (fot. A.Klimkowski)